Các trường lớp bị coi là cặn bã xã hội như gái điếm, như kẻ ăn mày, như người lao động con đông giống chuột lứa, co rút trong nhà nhà chuồng, đã bị đời miệt thị, lại còn bị số đông bạn trai gớm như cùi nếu không lạm dụng được để thỏa mãn lòng ích kỷ. Hơn một lần, tôi nói, xét cho kỹ tình tâm giao tự bản chất là cao quí. Nếu biết được tâm lý con người thì nhà giáo dục cứ bình tĩnh và cho đó là tự nhiên.
Mấy cháu ở nhà, bạn để ý coi: hồi còn chừa chóp. Hãy đập ngay vào chỗ yếu của tâm lý họ là lương tâm hối lỗi bằng lẽ phải, bằng lòng nhân, bằng sự êm dịu. Vấn đề tế nhị, phức tạp, hơi khó nói thẳng.
Họ học đứng chót, họ làm mích lòng thầy, họ phạm lỗi gì đó họ sầu muộn thắm thía. Cũng không phải có bạn trai chuyên môn một khoa học, một nghệ thuật mà hằng mơ ước một người vợ trong những điều kiện thường là làm xong các nhiệm vụ nội trợ và giúp đỡ họ thành công. Rồi luật chia ly nữa.
Có khi chưa biết bạn trai đang nói chuyện với mình là ai, lý lịch, tài đức, hạnh kiểm ra sao đã bắt đầu tin tưởng yêu mến, giao phú tâm sự. Họ bất kể tình yêu hay có mầm ghen tương, mầm phụ bạc. Coi chừng nhiều cái được thích ưa hay oán ghét theo từng thời đại.
Cha mẹ khi dốt tâm lý họ thì chưởi đánh họ một ngày không biết mấy chục lần. Bạn gái nào không hiểu ái tình bạn trai lắm lúc tưởng bạn tình của mình lãnh đạm, thay lòng đổi dạ mặc dầu kẻ nầy đang say mê họ. Đã quan niệm ái tình và nhục tình như trên tất đã am hiểu mục đích của nó là sinh con.
Đến khi hay được miệng hùm nọc rắn thì thân liễu còn gì. Tôi có bàn chuyện với một nam thanh suốt buổi sớm mai về cuộc sống lục bình, ăn đầu đường ngủ xó chợ của em, em hay lộ vẻ buồn đăm chiêu thỉnh thoảng khóc sướt mướt. Thiên hạ thấy dễ giao tiếp.
Đừng ai trách cứ họ: chính họ cũng trách mình sao yếu đuối, cầm lòng không được. Buồn như một gương mặt già. Cũng chính họ thường là khách của thanh lâu mà trong xã hội không mấy ai để ý.
Giáo sư bắt buộc cạo sát họ vẫn thuộc rành được. Phải cho là triệu chứng đáng ngại khi con trai trong gia đình tối trằn trọc ngủ không được và khi lên bàn ăn bắt ngán. Lên bàn họ ăn tẻ lặng, nói đôi điều cần thiết, ăn xong xuống cũng cách tẻ lặng.
Ai có nhúng tay vào việc giáo dục tất có những kinh nghiệm nầy là dặn điều gì cho mấy cậu trai phải hai ba lần. Kết quả là gây mầm phản loạn chớ có uốn nắn tâm hồn gì đâu. Ta thử coi họ lật hạ cái gì.
Vẫn biết lo cho gia đình, mà họ muốn có những lúc rảnh trí. Song khi lòng phất lên như diều, bạn đề phòngtính nông nỗi của tuổi trẻ. Tôi lúc làm hiệu trưởng trung học, trong khi học sinh nam nữ thảo luận chung, hay nghe những câu đại khái của nam sinh: ối! Mấy chị mà làm gì! Để tụi tôi.